خرید اوراق مشارکت نباید مشروط به جایزه باشد

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام علوی در اولین نشست «احکام شرعی معاملات روز با محوریت بازار بورس» که به صورت آنلاین و به همت مرکز آموزش‌های کاربردی معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد، به تبیین احکام شرعی مربوط به خرید و فروش سهام پرداخت و اظهارکرد: افراد از دو طریق سود سالانه و سود افزایش قیمت می‌توانند در بورس کسب درآمد داشته باشند؛ اگر چه سود بازار بورس ریسک دارد اما سود ریسکی به حلال بودن آن ضرری نمی‌رساند.

وی گفت: سهم گردانی و دلالی در بازار بورس و همچنین استفاده از کدهای افراد دیگر برای خرید و فروش سهام به غیر از بستگان درجه یک، تخلف معاملاتی محسوب می‌شود؛ البته این اعمال، مشکل شرعی ندارد؛ استفاده از پول دیگران و فعالیت به عنوان واسطه در بازار بورس اشکالی ندارد؛ منتها باید افراد دقت داشته باشند که حکم این فعالیت‌ها، حکم مضاربه است و در قرارداد باید درصد درآمد و تقسیم سود باید معلوم باشد.

کارشناس احکام معاملات با بیان اینکه اگر بخشی از سرمایه یا درآمد شرکت حرام باشد، خرید و فروش سهام آن اشکال خواهد داشت، تصریح کرد: در خصوص سهام بانکی نیز اگر کسی اطلاع داشته باشد که قسمتی از معاملات بانک‌ها شرعی نیست، خرید و فروش برای او اشکال خواهد داشت؛ اما اگر این یقین نداشته باشد، معاملات او بی اشکال خواهد بود.

وی افزود: گاهی افراد با دریافت رانت اطلاعات مخفی عده‌ای را به خرید یا فروش سهم خاصی می‌کشانند و ارزش آن را بالا یا پایین می‌برند؛ این کار از لحاظ قانونی در همه بازارهای دنیا، تخلف محسوب می‌شود؛ کشاندن افراد به سمت خرید یک سهم بدون اینکه آن سهم ارزش واقعی داشته باشد، موجب غرر سهامداران می‌شود؛ در همین اواخر، ارزش سهم شرکتی را چندین برابر ارزش واقعی بالا بردند و خریداران دچار غبن شدند.

حجت الاسلام علوی، خرید و فروش سهام ممتاز را در بورس نیز بدون اشکال دانست و اظهار داشت: در بازار بورس علاوه بر سهام عادی، سهام ممتازی نیز وجود دارد که به فروش می‌رسد؛ سهام ممتاز سود تعیین شده دارد و برای جذب مشتری سود قطعی برای آن در نظر گرفته می‌شود و قبل از سود سهام عادی پرداخت می‌شود؛ تنها فرق سهم ممتاز با اوراق قرضه در این است که فقط در صورتی سود سهم ممتاز پرداخت می‌شود که شرکت سودی داشته باشد.

وی با بیان این که می‌توان از ظرفیت‌های بازار بورس برای مشکل تأمین مالی اقتصاد کشور و امور خیریه استفاده کرد گفت: بازار بورس در صورت طراحی اوراق متعدد و رعایت مسائل شرعی، از ظرفیت خوبی برای مشکل تأمین مالی اقتصاد کشور و امور خیریه را برخوردار است و مردم نیز می‌توانند در این بازار، بدون مشکل شرعی از اموال خود، سود ببرند که لازمه آن طراحی قوی و نظارت کافی شورای فقهی بورس است.

کارشناس احکام معاملات تصریح کرد: از چند سال پیش اوراق صکوک اسلامی در بورس‌های کشورهای اسلامی از جمله در کشور ایران مرسوم شده است؛ یک سری از این اوراق، ابزار غیر انتفاعی، مانند ابزار صکوک وقف هستند؛ کسانی که می‌خواهد در امور خیر مشارکت کند، اما پول آن چنانی ندارد، می‌توانند از این امکان استفاده کنند.

وی افزود: پس از محاسبه هزینه امر خیر مانند ساخت بیمارستان به مقدار لازم اوراق آن در بورس منتشر می‌شود و سهامداران با خرید اوراق به سازمان یا مرکز سازنده بیمارستان وکالت داده می‌دهند که پس از ساخت بیمارستان، آن را جهت اعلام شده، وقف کند؛ در بازار ثانویه هم کسانی که جا مانده اند، می‌توانند اوراق را از خیرین سابق بخرند و سبب سرپا شدن مؤسسات خیریه شوند؛ بازار بورس چند تجربه موفق این چنینی داشته که انتفاعی برای خریدار نداشته اما کار خیر در آن صورت گرفت.

حجت الاسلام علوی، عرضه اوراق قرض الحسنه را یکی دیگر از مزایای بورس برای انجام امور خیریه دانست و اظهار کرد: در گذشته، روحانی محل برای انجام امور خیریه، از بازاریان دعوت و برای جمع آوری پول از آنها درخواست قرض می‌کرد؛ ولی افراد به راحتی ارقام بالا را قرض نمی‌دادند چرا که می‌خواستند پول آن‌ها در گردش باشد.

وی با بیان اینکه در بورس علاوه بر عدم رکود سرمایه سهامداران مردم عادی نیز می‌توانند در این امور خیریه به میزان توانایی خود مشارکت کنند، گفت: حال اگر افراد زیادی برای دریافت پول خود مراجعه کنند، برای جلوگیری از فشار فروش می‌توان راه‌هایی را در نظر گرفت که یکی از این راه، تعیین جایزه در سال دوم عرضه است که باعث نگهداری اوراق در نزد سهامداران می‌شود؛ البته خرید اوراق نباید مشروط به جایزه باشد، چرا که در این صورت حکم ربا پیدا می‌کند.

کارشناس احکام معاملات تصریح کرد: با عرضه و خرید اوراق قرض الحسنه، سرمایه سهامداران علاوه بر صرف در امور خیر، در گردش باقی می‌ماند و مؤسسه منتشر کننده اوراق نیز می‌تواند با سرمایه جمع شده، نیازهای خود را بر طرف کنند و به تدریج با دست آوردن بودجه از طرق دیگر اوراق به فروش رفته را از سهامداران خریداری و جمع کند.

وی افزود: علاوه بر ابزار غیر انتفاعی، ابزارهای انتفاعی نیز در بورس پیش بینی شده که اوراق اجاره یکی از این ابزارهاست که گاهی برای تأمین سرمایه و گاهی برای بازخرید دارایی از آن استفاده می‌شود؛ شرکت برای خرید دستگاه‌های مورد احتیاج اعلام نیاز می‌کند؛ نیازی که برطرف کردن آن از طریق گرفتن وام از بانک به صرفه نیست؛ با تشکیل شرکت ناشر و عرضه اوراق در بورس دستگاه‌ها خریداری و از طرف مردم و به وکالت شرکت ناشر به شرکت اول اجاره داده شده و سود آن به سهامداران پرداخت می‌شود.

حجت الاسلام علوی در پاسخ به این سوال که آیا تخلفات قانونی در بازار بورس، اشکال شرعی دارد؟ اظهار کرد: نظر مراجع تقلید در این خصوص متفاوت است؛ برخی از آقایان تخلفات قانونی که موجب اختلال نظام شود را جایز نمی‌دانند؛ برخی دیگر نیز مخالفت با قوانین مصوب کشور را غیر جایز عنوان می‌کنند و البته عده‌ای از مراجع نیز تخلفی را که به دیگری ضرر برساند را دارای مشکل می‌دانند و هر کس باید به نظر مرجع تقلید خود مراجعه کند.

وی خاطرنشان کرد: برای بازخرید دارایی‌های دولت نیز می‌توان اوراق مختلفی را عرضه کرد؛ به عنوان مثال، دولت برای تأمین نیازهای خود نیروگاه یا ساختمان خود را پس از فروش به سهامداران، از آن‌ها اجاره می‌کند و صاحبان اوراق از سود اجاره بهره مند می‌شوند.